Το φθηνό πετρέλαιο είναι σπουδαίο, εκτός από όταν δεν είναι

H τιμή του αργού πετρελαίου τύπου brent διολίσθησε στο χαμηλό 11 ετών των 36,20 δολαρίων την Τρίτη, εξέλιξη που αποδίδεται εν μέρει στο γεγονός ότι ο OPEC έχει παύσει να λειτουργεί. Μάλλον το καρτέλ έχει πεθάνει. Εσείς, σε κάθε περίπτωση, τραγουδήστε και ηχήστε τις καμπάνες. Απλώς όχι και τόσο δυνατά.

Δεν είναι βέβαια, η πρώτη φορά που οι τιμές του πετρελαίου κάνουν ξαφνική βουτιά. Ούτε και ο OPEC είναι το πρώτο καρτέλ που… χωλαίνει. Γι ‘αυτό και εμείς -ή τουλάχιστον ο γκουρού της ενέργειας και βραβευμένος με Πούλιτζερ συγγραφέας Daniel Yergin- έχουμε μια ιδέα σχετικά με το τι να περιμένουμε.

Βραχυπρόθεσμα, η απάντηση είναι απλή και μηδενικού αθροίσματος: το φθηνό πετρέλαιο είναι καλό για την ανάπτυξη των οικονομιών που το καταναλώνουν και κακό για τις οικονομίες που το παράγουν.
 
Αυτή η πραγματικότητα μπορεί να είναι πιο περίπλοκη για τις ΗΠΑ αυτή τη φορά, λέει ο Yergin, διότι η χώρα εισάγει σήμερα μόνο περίπου το 25% του πετρελαίου που καταναλώνει. Το ποσοστό είναι πολύ χαμηλότερο σε σχέση με το 60% του 2005, προτού δηλαδή πάρει φόρα η επανάσταση του σχιστολιθικού πετρελαίου. Μεγάλο μέρος της αύξησης των θέσεων εργασίας στις ΗΠΑ τα τελευταία χρόνια οφείλεται στην ανάπτυξη του κλάδου παραγωγής από σχιστόλιθο, ο οποίος τώρα βρίσκεται σε κίνδυνο από τις χαμηλότερες τιμές του εισαγόμενου πετρελαίου. “Αν αντιστρέψουν αυτή τη δημιουργία θέσεων εργασίας, τότε θα βρεθούν αντιμέτωποι με ένα πραγματικό πρόβλημα”, λέει ο Yergin.

Ωστόσο, ακόμη και χωρίς αυτή την αλλαγή, αξίζει να εστιάσουμε στο πώς οι ξαφνικές μεταβιβάσεις πλούτου που προκαλούν οι ακραίες μεταβολές στις τιμές του πετρελαίου εξελίσσονται με την πάροδο του χρόνου. Ο OPEC υπήρξε σπάνια καλοπροαίρετος ρύθμισης των τιμών, ενώ συχνά ήταν αναποτελεσματικός. Σήμερα ελέγχει μόνο το ένα τρίτο περίπου της παραγωγής πετρελαίου και ίσως να μην μπορεί να χαρακτηρισθεί καν καρτέλ. Αλλά μια διευθέτηση που πραγματικά θα εξομάλυνε τη μεταβλητότητα των τιμών θα ήταν ευεργετική, ακόμη και αν αυτό σήμαινε, για παράδειγμα, υψηλότερες τιμές άμεσα. Αυτό μπορεί να το φανταστεί κανείς, μέσω της δημιουργίας ενός “καλού” καρτέλ, ή κυβερνήσεων αρκετά πειθαρχημένων για να αυξομειώνουν τους φόρους αυσίμων ούτως ώστε να αντισταθμίζουν τις διακυμάνσεις του πετρελαίου, σταθεροποιώντας τη ζήτηση. Κάθε ένα από αυτά, όμως, είναι τόσο πιθανό όσο μια επίσκεψη από τον πραγματικό Άγιο Βασίλη.

Για τις χώρες που καταναλώνουν πετρέλαιο, οι χαμηλές τιμές του αργού πετρελαίου λειτουργούν ως δωρεάν φοροαπαλλαγή, αλλά μπορούν επίσης να επιφέρουν μείωση των επενδύσεων στη μελλοντική παραγωγή. Οι κεφαλαιουχικές δαπάνες για εξόρυξη πετρελαίου τείνoυν να ακολουθούν αρκετά στενά την τιμή του πετρελαίου:

Όταν η ζήτηση ανακάμπτει ή υπάρξει ένα σοκ προσφοράς, το πλεόνασμα μπορεί να μετατραπεί απότομα σε έλλειμμα και οι τιμές να εκτοξευτούν, προκαλώντας ύφεση. Θυμηθείτε το 1973. Εκείνη τη χρονιά, ο ΟPEC επέβαλε εμπάργκο στο πετρέλαιο ως απάντηση στην εμπλοκή των ΗΠΑ στον πόλεμο του Yom Kippur και η τιμή του πετρελαίου τετραπλασιάστηκε. Ο ετήσιος ρυθμός ανάπτυξης των ΗΠΑ υποχώρησε από το 5,6% το 1973, στο -0,5% το 1974. Λέει ο Yergin:

“Αυτό ήταν ένα δραματικό παράδειγμα, όταν οι αγορές πετρελαίου είχαν περιορισμούς, η ζήτηση ήταν ισχυρή, σημειώθηκε κρίση και η τιμή του πετρελαίου εξερράγη”.

Οι τιμές υπαναχώρησαν στη συνέχεια τη δεκαετία του 1980 και παρέμειναν σε χαμηλά επίπεδα για πολλά χρόνια, μεταβάλλοντας τις προσδοκίες και την επενδυτική όρεξη:

“Το 2003, οι θεσμικοί επενδυτές ζητούσαν από τις εταιρίες πετρελαίου να ασκήσουν αυτό που αποκαλούσαν κεφαλαιακή πειθαρχία. Προέτρεπαν: “μην επενδύετε βαριά, επειδή το πετρέλαιο θα είναι για πάντα στα 20 δολάρια.” Την επόμενη κιόλας χρονιά ξεκίνησε η εκρηκτική άνοδος των τιμών. Και αυτό επειδή ο κόσμος επένδυε στον κόσμο των 20 δολαρίων και στη συνέχεια η ζήτηση απογειώθηκε, υποκινούμενη σε μεγάλο βαθμό από το διψήφιο ρυθμό ανάπτυξης στην Κίνα”.

Η IHS, η συμβουλευτική ομάδα στην οποία ο Yergin είναι αντιπρόεδρος, προβλέπει ότι οι εταιρείες πετρελαίου σε όλο τον κόσμο θα επενδύσουν 600 δισεκατομμύρια λιγότερα στην ανάπτυξη νέας παραγωγής μεταξύ 2015 και 2020 από ό, τι προέβλεπαν το 2014, πριν η τιμή του πετρελαίου αρχίσει την καθοδική της πορεία. Αυτό ισοδυναμεί με πολλές χαμένες επενδύσεις και παραγωγική δυναμικότητα.

Θα ήταν σπουδαίο για την πολιτική της κλιματικής αλλαγής εάν όλες οι διαφυγούσες επενδύσεις μετατοπίζονταν προς τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, αλλά μάλλον αυτό δεν θα συμβεί, για αυτό και οι παρατεταμένες χαμηλές τιμές και επενδύσεις στην παραγωγική δυναμικότητα του πετρελαίου υπόκεινται σήμερα σε παρόμοιους κινδύνους.

Στην περίπτωση των παραγωγών χωρών, πολλές από τις οποίες είναι υπερβολικά εξαρτημένες από τα έσοδα του πετρελαίου, οι χαμηλές τιμές βυθίζουν την οικονομία, συντρίβουν τους προϋπολογισμούς και δύνανται να επιφέρουν πολιτική αστάθεια. Όταν οι χώρες αυτές ανταγωνίζονται τις ΗΠΑ – όπως η Ρωσία, το Ιράν ή η Βενεζουέλα σήμερα- μπορεί να υπάρχει ακόμη ένας λόγος εορτασμού (εξάλλου οι χαμηλές τιμές του πετρελαίου συνέβαλαν στην κατάρρευση της πρώην Σοβιετικής Ένωσης). Αλλά τα πράγματα δεν εξελίσσονται πάντα το ίδιο καλά.

Μια πτώση της τιμής του πετρελαίου τη δεκαετία του 1980, για παράδειγμα, ήταν ένας από τους πολλούς λόγους για τους οποίους ο Σαντάμ Χουσεΐν εισέβαλε στο Κουβέιτ, με όλες τις συνέπειες που είχε έκτοτε αυτό για τη σταθερότητα στην περιοχή και την απώλεια αίματος και περιουσίας. Ο Σαντάμ ολοκλήρωσε τον πόλεμο του 1980-1988 με το Ιράν οφείλοντας περί τα 37 δισεκατομμύρια δολάρια (το ποσό είναι πολύ μεγαλύτερο σύμφωνα με άλλες εκτιμήσεις) στο Κουβέιτ και σε άλλα κράτη του Κόλπου. Ακόμα και σήμερα, το Ιράκ καλύπτει το 93% του προϋπολογισμού του από τα έσοδα του πετρελαίου, οπότε όταν η τιμή του πετρελαίου έπεσε από επίπεδο άνω των 100 δολαρίων το βαρέλι σε κάτω από τα 40 δολάρια μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 198, μένοντας στη συνέχεια εκεί, η κυβέρνηση του Ιράκ δέχτηκε ισχυρό πλήγμα.

Όπως περιγράφει ο Yergin στο πιο πρόσφατο βιβλίο του, “The Quest”, ο Σαντάμ κάλεσε τον πρεσβευτή των ΗΠΑ μία εβδομάδα πριν από την εισβολή για να διαμαρτυρηθεί πως το Κουβέιτ παρήγαγε πολύ πετρέλαιο, πιέζοντας καθοδικά την παγκόσμια τιμή του πετρελαίου. Με την εισβολή στο Κουβέιτ, επεδίωξε μεταξύ άλλων να εξαλείψει μέρος του χρέους, να εξασφαλίσει νέα έσοδα και να μετατρέψει το Ιράκ σε μια δεύτερη Σαουδική Αραβία.

Η οικονομία της Βενεζουέλας χτυπήθηκε από την ίδια πτώση των τιμών του πετρελαίου. Η οικονομία συρρικνώθηκε απότομα και στη συνέχεια έμεινε σταθερή για μια δεκαετία, προκαλώντας οικονομικό πόνο σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Συχνά λέγεται ότι ο πρώην πρόεδρος Ούγκο Τσάβες ωφελήθηκε από τη μεγάλη άνοδο της τιμής του πετρελαίου που ακολούθησε μετά την εκλογή του το 1999 -κάτι σαν τον Βλαντιμίρ Πούτιν της Ρωσίας, ο οποίος ανέλαβε την εξουσία την ίδια στιγμή. Όμως, σύμφωνα με τον Yergin χρειάστηκε άλλη μια κατάρρευση των τιμών του πετρελαίου το 1998 για να “στρώσει το έδαφος” για την εκλογή του Τσάβες.