Πότε και πώς μπορεί να αρθούν τα capital controls

Πότε θα σταματήσουν οι έλεγχοι κεφαλαίων; Το νωρίτερο σε οκτώ μήνες. Το αργότερο; Ισως και σε έναν χρόνο. Η διατήρηση των περίφημων capital controls κρατά την οικονομία σε ιδιότυπο αποκλεισμό από τη διεθνή οικονομία. Μπορεί η Τράπεζα Ελλάδος να ετοιμάζει ένα σχέδιο εξόδου (road map), χρειάζεται όμως να γίνουν πολλά άλλα για να υπάρξουν ελπίδες επιτυχίας. Προτείνουν, για παράδειγμα, ορισμένοι να επιτραπεί σε όσους κάνουν νέες καταθέσεις να μπορούν να σηκώσουν όσα από αυτά τα χρήματα επιθυμούν όποια στιγμή επιλέξουν, χωρίς άλλους περιορισμούς.

Ο κ. Στουρνάρας, διοικητής της κεντρικής τράπεζας, έχει την ευθύνη να εισηγηθεί θετικά το συντομότερο προς την κυβέρνηση. Οσο η οικονομία βρίσκεται σε καθεστώς κεφαλαιακών περιορισμών, τόσο θα επιβαρύνεται το κόστος των επιχειρήσεων, τόσο θα χάνονται δουλειές και ευκαιρίες. Είναι αλήθεια ότι τα ελληνικά controls δεν μοιάζουν με τις συνήθεις περιπτώσεις. Παρόμοιοι έλεγχοι συνηθίζονται σε κράτη που δεν διαθέτουν επαρκές απόθεμα διεθνούς συναλλάγματος για να πληρωθούν οι απαραίτητες εισαγωγές. Στην περίπτωσή μας όμως δεν υπήρξε παρόμοιος λόγος, αφού χρησιμοποιούμε το ευρώ που είναι παγκοσμίως αποδεκτό μέσο συναλλαγών.

Η εμπιστοσύνη

Το πρόβλημα ήταν –όταν επιβλήθηκαν οι έλεγχοι– η απώλεια εμπιστοσύνης στις άμεσες και μεσοπρόθεσμες προοπτικές της οικονομίας. Η αφαίρεση ρευστών διαθεσίμων, δηλαδή των καταθέσεων, ξεκίνησε όταν κατέστη σίγουρο ότι ο κ. Τσίπρας είχε όλες τις πιθανότητες να είναι ο επόμενος πρωθυπουργός, να διορίσει δικό του Πρόεδρο της Δημοκρατίας και να οδηγήσει τη χώρα εκτός του πλαισίου ασφαλείας που εξασφάλιζαν οι μνημονιακές συμφωνίες.

Μεταξύ Δεκεμβρίου και Ιουλίου, οι τραπεζικοί λογαριασμοί άδειασαν περισσότερο από οποιαδήποτε προηγούμενη περίοδο της μακράς κρίσης. Μετά το φθινόπωρο του 2008, όταν το κράτος διενήργησε την πρώτη διάσωση των τραπεζών, οι καταθέσεις συνέχισαν να μεγαλώνουν, μέχρις ότου η κρίση υποχρέωσε τα νοικοκυριά να «τραβήξουν» από τις καταθέσεις τους για να συμπληρώσουν το μειούμενο εισόδημά τους.

Ομως οι μεγάλες εκροές καταθέσεων δεν οφείλονται στη λιτότητα, αλλά στον φόβο του Grexit, της δραχμής και των δεσμεύσεων στις καταθέσεις, όπως τελικά συνέβη. Τα χρήματα πήραν την έξοδο σε τρεις περιόδους: λίγο πριν ξεκινήσει το πρώτο μνημόνιο (24 δισ. ευρώ μεταξύ Αυγούστου 2009 – Ιουλίου 2010)· κατά το κούρεμα και τις διπλές εκλογές (24 δισ. μεταξύ Δεκεμβρίου 2011 – Ιουνίου 2012) και κυρίως πριν καταλήξουμε στο τρίτο μνημόνιο (40 δισ. μεταξύ Δεκεμβρίου 2014 – Ιουλίου 2015). Δηλαδή τα 88 από τα 96 δισ. που είναι η συνολική μείωση καταθέσεων μεταξύ Ιουνίου 2010 και Δεκεμβρίου 2015, το 90% των αναλήψεων οφείλεται στην έλλειψη εμπιστοσύνης που προκαλούσαν οι λανθασμένες ενέργειες των πολιτικών. Είναι χαρακτηριστικό ότι κατά την περίφημη διαπραγμάτευση της πρώτης κυβέρνησης Τσίπρα «χάθηκαν» οι μισές καταθέσεις ολόκληρης της μνημονιακής περιόδου και μόνον τα capital controls συγκράτησαν την πλήρη διάλυση της καταθετικής βάσης των τραπεζών. Μόνον αυτές τις τελευταίες εβδομάδες, όταν οι καταθέτες άρχισαν να πείθονται για τις προθέσεις της κυβέρνησης και εκτίμησαν ως επικείμενη την ολοκλήρωση της αξιολόγησης από τους θεσμούς, άρχισαν με ρυθμό ενός δισεκατομμυρίου τον μήνα να μεγαλώνουν ξανά τα υπόλοιπα στους τραπεζικούς λογαριασμούς.

Είναι προφανές ότι η ΕΚΤ δεν πρόκειται να πιέσει τον κ. Τσακαλώτο στην ταχεία αποκατάσταση της ελευθερίας διαχείρισης των χρημάτων πολιτών και επιχειρήσεων. Εχω μάλιστα την εντύπωση πως ούτε η κυβέρνηση βιάζεται ιδιαίτερα. Στον κυβερνητικό χώρο είναι πολλοί εκείνοι που πιστεύουν ότι ο κρατικός έλεγχος είναι καλύτερος από την ελευθερία. Σε ιδιωτικές συζητήσεις υπερασπίζονται την άποψη ότι οι περιορισμοί στην ελευθερία των κεφαλαίων ανταποκρίνονται καλύτερα στις προσπάθειες της κυβέρνησης να αποκτήσει τον έλεγχο επί των οικονομικών ροών και, τελικώς, επί των αποφάσεων που λαμβάνουν οι οικονομικοί παράγοντες. Κάποιοι περισσότερο, άλλοι λιγότερο θεωρούν ότι το κράτος πρέπει να έχει στενό έλεγχο επί του τραπεζικού συστήματος.

Είναι, επίσης, αλήθεια ότι η κυβέρνηση εκμεταλλεύεται τον περιορισμό για να αυξήσει τον δανεισμό της, μέσω εντόκων γραμματίων και υποχρεωτικών ρέπος. Με αποτέλεσμα ο εσωτερικός δανεισμός να ανέρχεται σε υπερβολικό επίπεδο, παρ’ όλες τις ήπιες αντιρρήσεις τροϊκανών και Φρανκφούρτης. Η άλλη όψη των ελέγχων είναι, επομένως, ότι ολόκληρη η τραπεζική ρευστότητα χρηματοδοτεί, τελικώς, τα ελλείμματα που συντηρεί η γενική κυβέρνηση.

Τα στελέχη της ΕΚΤ αντιλαμβάνονται πολύ καλά τι ακριβώς εξελίσσεται στην Ελλάδα αυτόν τον καιρό. Αυτό που σίγουρα τρομάζει όλους και πρώτον τον Γιάννη Στουρνάρα είναι να αφαιρέσει η κυβέρνηση τους περιορισμούς και οι καταθέτες να σπεύσουν να βγάλουν τα χρήματά τους στο εξωτερικό. Είναι για τον λόγο αυτόν απαραίτητο να ρυθμιστούν προηγουμένως τα ζητήματα όσων θα ήθελαν να φέρουν κεφάλαια από το εξωτερικό, χωρίς όμως αυτομάτως να θεωρούνται φοροφυγάδες. Αν μέχρι το φθινόπωρο, με τη δεύτερη αξιολόγηση, έχει εξευρεθεί λύση για την επιστροφή των κεφαλαίων, η κατάργηση των capital controls θα δρομολογηθεί κατά τρόπον ρεαλιστικό.