Οικολογικός εφιάλτης άνευ προηγουμένου

Mία από τις μεγαλύτερες οικολογικές καταστροφές των τελευταίων δεκαετιών ενδέχεται να βρίσκεται σε εξέλιξη στη Θάλασσα της Ανατολικής Κίνας, μετά τη σύγκρουση ενός τεράστιου ιρανικού δεξαμενόπλοιου, που μετέφερε φορτίο πετρελαίου από το Ιράν στη Νότια Κορέα, με φορτηγό πλοίο από το Χονγκ Κονγκ που κουβαλούσε σιτηρά από τις ΗΠΑ.

Αμέσως μετά το δυστύχημα, το δεξαμενόπλοιο έπιασε φωτιά, που έκαιγε για περισσότερο από μία εβδομάδα. Στη συνέχεια, το δεξαμενόπλοιο παρασύρθηκε από τα κινεζικά ύδατα στην αποκλειστική οικονομική ζώνη της Ιαπωνίας, όπου τελικά βυθίστηκε την περασμένη Δευτέρα.

Το ιρανικό δεξαμενόπλοιο έφερε περίπου 136.000 τόνους ελαφρού πετρελαίου, περίπου ένα εκατομμύριο βαρέλια και, μέχρι στιγμής, οι διαρροές από το ναυάγιο έχουν προκαλέσει πετρελαιοκηλίδες που ξεπερνούν συνολικά τα 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα.

Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, αυτή η πετρελαιοκηλίδα προέρχεται από τους 1.000 τόνους πετρελαίου καυσίμου του δεξαμενόπλοιου και όχι από το φορτίο που βρισκόταν στο κύτος του.

Ετσι, εμπειρογνώμονες σε ναυτικά ατυχήματα προειδοποιούν ότι η ορατή πετρελαιοκηλίδα αποτελεί μόνο την κορυφή του παγόβουνου και ότι εκατομμύρια ψάρια είναι πιθανό να έχουν μολυνθεί από καρκινογόνους παράγοντες.

Ελαφρύ πετρέλαιο

Κάποιοι επιστήμονες ήδη μιλούν για τη «χειρότερη καταστροφή από πετρελαιοκηλίδα εδώ και δεκαετίες» και τη συγκρίνουν με τη διαρροή που σημειώθηκε από το ολλανδικό τάνκερ ABT Summer το 1991, όταν 260.000 τόνοι πετρελαίου διέρρευσαν στις ανατολικές ακτές της Αφρικής, στην Αγκόλα.

Αν κάτι διαφέρει σε αυτό το ναυάγιο σε σύγκριση με ανάλογα του παρελθόντος, είναι ότι το ιρανικό δεξαμενόπλοιο δεν μετέφερε αργό πετρέλαιο, αλλά συμπύκνωμα, μια εξαιρετικά ελαφριά έκδοση αργού πετρελαίου, ένα υγρό παραπροϊόν του φυσικού αερίου.

Το συμπύκνωμα είναι πολύ διαφορετικό από το μαύρο ακατέργαστο πετρέλαιο που παρατηρούμε συχνά στις πετρελαιοκηλίδες.

Βρίσκεται σε μορφή αερίου μέσα σε δεξαμενές υψηλής πίεσης και υγροποιείται όταν εξάγεται. Διακρίνεται για τον υψηλό βαθμό τοξικότητάς του, τη χαμηλή του πυκνότητα, ενώ είναι πολύ πιο εκρηκτικό από το κανονικό αργό πετρέλαιο.

Το συμπύκνωμα δημιουργεί προϊόντα όπως τα καύσιμα αεριωθούμενων, τη βενζίνη, το ντίζελ και τα καύσιμα θέρμανσης.

Σύμφωνα με τον Αλεξ Χαντ, τεχνικό διευθυντή της ομοσπονδίας International Tanker Owners Pollution που εδρεύει στο Λονδίνο, ο οποίος βοηθά στην αντιμετώπιση πετρελαιοκηλίδων σε ολόκληρο τον κόσμο, δεν υπήρξε ποτέ διαρροή συμπυκνωμάτων όπως αυτή.

«Είναι τυπικό για μας να παρακολουθούμε περίπου 20 ναυτικά περιστατικά τον χρόνο και το κάνουμε εδώ και 50 χρόνια», λέει ο Χαντ. «Υπήρξαν κι άλλες διαρροές συμπυκνωμάτων, αλλά αυτή είναι η πρώτη διαρροή αυτού του μεγέθους που αντιμετωπίζουμε, κάτι που δείχνει το πόσο σπάνιες είναι αυτές οι περιπτώσεις», επισημαίνει.

Παρ’ όλο που μπορεί να θεωρούμε ότι όλες οι πετρελαιοκηλίδες είναι τουλάχιστον παρόμοιες, στην περίπτωση αυτή κάτι τέτοιο δεν ισχύει.

Το συμπύκνωμα πετρελαίου είναι ένα υγρό που μπορούμε να αντλήσουμε. Αποτελείται από υδρογονάνθρακες, όπως και το γνωστό μας «αργό», ακατέργαστο πετρέλαιο, και μερικές φορές κατατάσσεται ως μια μορφή του, αλλά περιέχει ένα διαφορετικό μείγμα μορίων.

Αυτό το μείγμα είναι ουσιαστικά ελαφρύτερο, καθώς περιέχει περισσότερα μικρά, απλά μόρια και λιγότερα μεγάλα, πολύπλοκα μόρια.

Αυτή η σύνθεση -και η σύνθεση οποιασδήποτε μορφής πετρελαίου- είναι εξαιρετικά σημαντική για τα διυλιστήρια που μετατρέπουν τα ακατέργαστα πετρελαϊκά προϊόντα σε ραφιναρισμένα καύσιμα και χημικές ουσίες που πωλούν.

Αλλά, στην περίπτωση αυτή, οι ιδιότητες είναι σημαντικές σε ό,τι αφορά την επαπειλούμενη καταστροφή και τις περιβαλλοντικές συνέπειες.

Το συμπύκνωμα είναι επίσης πολύ χαμηλής πυκνότητας. Εχει ένα ειδικό βάρος που είναι πάρα πολύ χαμηλότερο από του νερού, πράγμα που σημαίνει ότι σχεδόν σίγουρα πρόκειται να ανέβει στην επιφάνεια αφού διαρρεύσει, λέει ο Χαντ.

«Υπάρχει η κλασική εικόνα μιας διαρροής με το μαύρο πετρέλαιο που επιπλέει στο νερό και τους ανθρώπους να προσπαθούν να χρησιμοποιήσουν αντλίες ή διασκορπιστικά», λέει. «Σε μια τέτοια περίπτωση, με ένα προϊόν σαν αυτό, αυτές οι τεχνικές δεν συνιστώνται. Είναι εύφλεκτο και η ανάκτησή του ενέχει τον κίνδυνο πρόκλησης πυρκαγιάς».

Αν και υπάρχουν αναφορές ότι το συμπύκνωμα μπορεί να διαλυθεί στο νερό και να ταξιδέψει σε τεράστιες αποστάσεις, ο Χαντ δεν πιστεύει ότι κάτι τέτοιο είναι πιθανό, λέγοντας ότι η υδατοδιαλυτότητα της ουσίας είναι πολύ χαμηλή.

Στο βέλτιστο σενάριο, το καύσιμο θα έρθει στην επιφάνεια στη μορφή μιας μαζικής κηλίδας, που θα είναι λεπτή σε πάχος χιλιοστών του χιλιοστού και από εκεί θα εξατμιστεί στην ατμόσφαιρα. Ωστόσο, υπάρχουν πολλά που δεν γνωρίζουμε για μια μεγάλη διαρροή συμπυκνωμάτων, αφού δεν έχουμε δει ποτέ καμία.

Και ενώ οι μελέτες των περιβαλλοντικών επιπτώσεων του συμπυκνώματος είναι περιορισμένες, μία εργαστηριακή μελέτη διαπίστωσε ότι η τοξικότητά του στα κοράλλια, για παράδειγμα, ήταν μεγαλύτερη από την αναμενόμενη με βάση τα μοριακά συστατικά του.

Το βέβαιο είναι ότι η διαρροή σημειώθηκε στη μεγαλύτερη αλιευτική περιοχή της Κίνας.

Η περιοχή αλιείας Ζουσάν περιλαμβάνει το ομώνυμο αρχιπέλαγος, με πληθυσμό σχεδόν ενός εκατομμυρίου, συμπεριλαμβανομένων πάνω από 300.000 ψαράδων.

Οι επιστήμονες έχουν εντοπίσει περισσότερα από 300 είδη ψαριών, πάνω από 60 είδη γαρίδας και περισσότερα από 10 είδη καβουριών στην περιοχή.