Το νέο «πετρέλαιο» της παγκόσμιας οικονομίας ΡΟΥΜΠΙΝΑ ΣΠΑΘΗ

Ενώ εμπνέει τόσο προβληματισμό η μαζική εισβολή των ρομπότ στην παραγωγή, πιο αθόρυβα αλλά σταθερά ολοκληρώνεται μια άλλη ίσως εξίσου, αν όχι περισσότερο, σημαντική ανατροπή στην παγκόσμια οικονομία.

Η στροφή της από τον «μαύρο χρυσό», όπως δικαιολογημένα έχει χαρακτηριστεί το πετρέλαιο, και η όλο και μεγαλύτερη εξάρτησή της από ένα άλλο είδος ορυκτού πλούτου, μια άλλη κατηγορία πρώτων υλών: το λίθιο, το κοβάλτιο και τις σπάνιες γαίες, τα 17 μέταλλα με τα εξωτικά ονόματα που χρησιμοποιούνται στην παραγωγή κινητών, υπολογιστών, τηλεοράσεων νέας γενιάς, αλλά ακόμη και στο ηλεκτροκίνητο Model 3 αυτοκίνητο της Tesla.

Καταλύτης της μετάβασης στο νέο τοπίο υπήρξε η ιλιγγιώδης εξέλιξη της υψηλής τεχνολογίας, χάρη στην οποία αυτές οι πρώτες ύλες κατέστησαν αναγκαίες στο νέο τοπίο της παγκόσμιας οικονομίας με ενδεχομένως μεγάλες γεωπολιτικές επιπτώσεις. Η εξάρτηση των βιομηχανιών και της παγκόσμιας οικονομίας από αυτές τις πρώτες ύλες αποτελεί, άλλωστε, μεταβλητή στον σινοαμερικανικό εμπορικό πόλεμο: η Κίνα έχει ήδη κατορθώσει να ελέγχει σε ποσοστό σχεδόν παγκόσμιου μονοπωλίου τις σπάνιες γαίες, ενώ παράλληλα κυριαρχεί και στην αγορά των πρώτων υλών για μπαταρίες.

Η υψηλή τεχνολογία επιστρατεύθηκε για να αντιμετωπίσει τη μεγαλύτερη ίσως υπαρξιακή απειλή για την ανθρωπότητα, την κλιματική αλλαγή. Η στροφή στα ηλεκτροκίνητα οχήματα εξωθεί τις αυτοκινητοβιομηχανίες σε έναν αγώνα δρόμου για την έγκαιρη παρουσίαση ηλεκτροκίνητων μοντέλων. Με τη σειρά τους, οι αυτοκινητοβιομηχανίες εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τη βιομηχανία μπαταριών και αυτή από τους παραγωγούς κοβάλτιου, λιθίου και γραφίτη.

Η τόσο ταλαιπωρημένη από τους εμφυλίους Δημοκρατία του Κονγκό έρχεται στο προσκήνιο, καθώς αντιπροσωπεύει το 60% της παγκόσμιας παραγωγής κοβάλτιου. Μέσα στους πρώτους επτά μήνες του περασμένου έτους, η τιμή του κοβάλτιου εκτινάχθηκε κατά 148%. Και βέβαια σε ανοδική πορεία αναμένεται να παραμείνει η ζήτηση για κοβάλτιο, μολονότι έχουν αρχίσει να απασχολούν τη διεθνή κοινή γνώμη οι συνθήκες εξόρυξής του, για την οποία συχνά επιστρατεύονται παιδιά.

Σε ανοδική τροχιά βρίσκεται, άλλωστε, και η ζήτηση για το λίθιο, την πρώτη ύλη που είναι αναγκαία στο 99% των ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων. Και αν τα ηλεκτροκίνητα αυτοκίνητα δεν έχουν ακόμη προσελκύσει το ευρύ κοινό, δεν ισχύει το ίδιο για τα έξυπνα κινητά, τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές, τις τηλεοράσεις με επίπεδη οθόνη και πολλές άλλες ανέσεις που προσέφερε η υψηλή τεχνολογία. Ολες τους έχουν προ πολλού διεισδύσει στην καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου και όχι μόνον στον ανεπτυγμένο κόσμο, με αποτέλεσμα να αποτελούν κινητήριο μοχλό της κατανάλωσης και της οικονομικής ανάπτυξης. Για την παρασκευή τους, όμως, είναι απαραίτητη αυτή η σειρά μετάλλων με τα παράξενα ονόματα, όπως νεοδύμιο, προμήθειο, σαμάριο, λανθάνιο κ.λπ., που έχουν σχεδόν κατ’ ευφημισμόν ονομαστεί σπάνιες γαίες. Τα μέταλλα αυτά κάθε άλλο παρά σπάνια είναι, αλλά η παραγωγή τους έχει επικεντρωθεί κατά κύριον λόγο στην Κίνα, εν μέρει επειδή ο τρόπος εξόρυξής τους είναι συχνά ιδιαίτερα επιβαρυντικός για το περιβάλλον.

Και ενώ λίγες άλλες χώρες έχουν πολύ περιορισμένο μερίδιο της παγκόσμιας αγοράς, η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο ουσιαστικά δεν έχει παραγωγή σπάνιων γαιών και παραμένει εξαρτημένη από τις εισαγωγές για τις ανάγκες των αμερικανικών βιομηχανιών. Το σχεδόν παγκόσμιο μονοπώλιο του Πεκίνου στην παραγωγή σπάνιων γαιών υπήρξε, άλλωστε, παράγοντας που προσείλκυσε στην Κίνα θυγατρικές πολυεθνικών. Και αυτές εκχώρησαν την τεχνογνωσία τους στις εγχώριες βιομηχανίες, με τις οποίες αναγκάστηκαν να συνεργαστούν.

Εντός δύο ετών η τιμή του κοβαλτίου αυξήθηκε κατά 230%

Το κοβάλτιο είναι η μοναδική από τις τρεις πρώτες ύλες που απαιτούνται για την παρασκευή μπαταριών ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων. Δεδομένης της επάρκειας λιθίου και γραφίτη, το κοβάλτιο έχει απασχολήσει στον μέγιστο βαθμό τη βιομηχανία, καθώς θα μπορούσε να παρουσιάσει έλλειψη στην αγορά.

Σύμφωνα με την Capital Economics, οι τιμές του κοβαλτίου ενδέχεται να εκτιναχθούν κατά 30% το 2019, φθάνοντας τις 70.000 δολάρια ο τόνος στα μέσα του έτους. Κατά τη διάρκεια δύο ετών, από το τέλος του 2015 μέχρι τις αρχές του 2018, σημείωσαν αύξηση 230%.

Δεν συμφωνούν, βέβαια, όλοι με την πρόβλεψη πως θα αυξηθούν περαιτέρω. Η Morgan Stanley, για παράδειγμα, προβλέπει πως φέτος οι τιμές του κοβαλτίου θα υποχωρήσουν διορθώνοντας την ιλιγγιώδη εκτίναξη των περασμένων ετών. Η ζήτηση για κοβάλτιο αυξάνεται με ταχύτατους ρυθμούς και, σύμφωνα με τη συμβουλευτική Wood Mackenzie, θα υπερβεί τους 200.000 τόνους μέχρι το 2025. Και παρά τις απαισιόδοξες προβλέψεις της για την πορεία της τιμής του κοβαλτίου, η Morgan Stanley προεξοφλεί πως μέχρι το 2025 η χρήση αυτού του μετάλλου για μπαταρίες ηλεκτροκίνητων οχημάτων θα έχει φθάσει στους 62.940 τόνους ετησίως, όταν κατά τη διάρκεια του 2018 εκτιμάται ότι άγγιξε περίπου στις 11.500 τόνους.

Η θεαματική αύξηση που έχει σημειώσει τα τελευταία χρόνια η ζήτηση για κοβάλτιο αποτελεί σπάνια εξέλιξη και όμοιά της έχει καταγραφεί για ελάχιστα εμπορεύματα. Στοιχεία της αμερικανικής γεωλογικής επιθεώρησης φέρουν την παραγωγή του μετάλλου να έχει τετραπλασιασθεί από το 2000, φθάνοντας στους 123.000 μετρικούς τόνους ετησίως.

Στον αγώνα δρόμου στον οποίο έχουν αποδυθεί οι μεγάλες οικονομίες για να εξασφαλίσουν κοβάλτιο, η Κίνα έχει διασφαλίσει τη μερίδα του λέοντος. Κατά τη διάρκεια του 2017 η κινεζική βιομηχανία China Molybdenum εξαγόρασε ένα κολοσσιαίο ορυχείο κοβαλτίου και χαλκού στο Κονγκό από την αμερικανική εταιρεία ορυχείων Freeport McMoRan Inc.

Παράλληλα η κινεζική εταιρεία ορυχείων China Nonferous Metal Mining Group (CNMC), σε συνεργασία με την Gecamines SA του Κονγκό, εκμεταλλεύεται από κοινού ένα ορυχείο κοβαλτίου και χαλκού. Επίσημα στοιχεία φέρουν τις εισαγωγές της σε ακατέργαστο κοβάλτιο από το Κονγκό να φθάνουν τους πρώτους εννέα μήνες του 2017 στα 1,2 δισ. δολάρια. Στο ίδιο χρονικό διάστημα η Ινδία, που έρχεται δεύτερη σε εισαγωγές του μετάλλου, εισήγαγε κοβάλτιο αξίας μόλις 3,2 εκατ. δολαρίων

Η Darton Commodities υπολογίζει πως εδώ και ένα χρόνο οι κινεζικές αρχές έχουν συγκεντρώσει απόθεμα κοβαλτίου πάνω από 5.000 τόνους.

Η Κίνα αποτελεί τη μεγαλύτερη αγορά ηλεκτροκίνητων οχημάτων εδώ και χρόνια. Εχει συμπεριλάβει την ανάπτυξή τους στις επτά στρατηγικής σημασίας ανερχόμενες βιομηχανίες στις οποίες θέλει να αναδειχθεί παγκόσμια υπερδύναμη. Το Πεκίνο επιδοτεί τις βιομηχανίες παραγωγής μπαταριών και οι βιομηχανίες της παράγουν πάνω από το 77% του επεξεργασμένου κοβαλτίου που χρησιμοποιείται στη βιομηχανία μπαταριών.

Πώς η Κίνα απέκτησε το μονοπώλιο στις σπάνιες γαίες και τα λάθη των ΗΠΑ

Τις δεκαετίες του 1960 και του 1970, πρώτη δύναμη στον κόσμο στην παραγωγή σπάνιων γαιών δεν ήταν η Κίνα αλλά οι ΗΠΑ. Παρήγαν στο ορυχείο Μάουντεν Πας στη νότια Καλιφόρνια, κοντά στα σύνορα με τη Νεβάδα, αυτά τα μέταλλα που χρησιμοποιούνταν από τότε στην αμυντική βιομηχανία τους και σήμερα είναι αναγκαία στην παραγωγή κινητών τηλεφώνων, ηλεκτρονικών υπολογιστών, τηλεοράσεων νέας γενιάς και γενικώς στην υψηλή τεχνολογία. Οπως, όμως, τόνισε πρόσφατα στο αμερικανικό δίκτυο CNBC ο Ρόντρικ Εγκερτ, υπεύθυνος Στρατηγικών Πρώτων Υλών στο Πανεπιστήμιο του Κολοράντο, η Κίνα κατόρθωσε να εκτοπίσει από την αγορά το ορυχείο του Μάουντεν Πας και να κατακτήσει παγκόσμιο μονοπώλιο ελέγχοντας πάνω από το 80% της παγκόσμιας παραγωγής σπάνιων γαιών.

Κατά τη διάρκεια των δεκαετιών του 1980 και του 1990 ανέπτυξε τα ορυχεία της, και από τα τέλη της δεκαετίας του 1990 κατέχει δεσπόζουσα θέση στην παγκόσμια αγορά. Σήμερα η μεγαλύτερη οικονομία του πλανήτη είναι απολύτως εξαρτημένη από την υπ’ αριθμόν ένα ανταγωνίστριά της, καθώς καλύπτει με εισαγωγές από την Κίνα τις ανάγκες των αμερικανικών βιομηχανιών. Εν ολίγοις, το Πεκίνο ελέγχει όχι μόνον ένα πυρηνικό όπλο κατά της Ουάσιγκτον, το γνωστό αμερικανικό χρέος του ενός και πλέον τρισ. δολαρίων, αλλά ακόμη ένα, εξίσου στρατηγικής σημασίας: τις σπάνιες γαίες.

Και αν το Πεκίνο επιστρατεύσει τα 17 μέταλλα με τα παράξενα ονόματα σε περίπτωση κλιμάκωσης του εμπορικού πολέμου, δεν θα είναι η πρώτη φορά που θα παίξει αυτό το εξαιρετικά επικίνδυνο γεωπολιτικό παιχνίδι. Το έχει ήδη κάνει το 2010, όταν το χρησιμοποίησε ως όπλο σε εδαφική διένεξή της με την Ιαπωνία. Διέκοψε για δύο μήνες τις εξαγωγές στην Ιαπωνία και μείωσε γενικότερα τις εξαγωγές σπάνιων γαιών, στέλνοντας τότε τις τιμές τους στα ύψη και προκαλώντας ρίγη στις βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας ανά τον κόσμο.

Οπως υπενθύμισε προ ημερών στο αμερικανικό δίκτυο CNBC ο Μάικλ Κάνκο, διευθύνων σύμβουλος της Import Genius, δεν είναι τυχαίο ότι προ μηνών η Ουάσιγκτον απέφυγε να επιβάλει δασμούς στις εισαγωγές νεοδυμίου από την Κίνα, μολονότι οι σπάνιες γαίες συμπεριλαμβάνονταν στον σχετικό κατάλογο κινεζικών προϊόντων.

Η Ουάσιγκτον φαίνεται, πάντως, πως δρομολογεί την επανέναρξη της παραγωγής σπάνιων γαιών εντός ΗΠΑ. Το ορυχείο Μάουντεν Πας, που έχει χρεοκοπήσει, σχεδιάζει να ξαναχτίσει βιομηχανία σπάνιων γαιών στην Αμερική. Σύμφωνα με την ιστοσελίδα defenseone, που αναλύει αμυντικά θέματα αμερικανικού ενδιαφέροντος, οι ΗΠΑ φέρουν μέρος της ευθύνης για τον εκτοπισμό τους από την παραγωγή σπάνιων γαιών. Τη δεκαετία του 1980, την αμερικανική παραγωγή σπάνιων γαιών είχε αναλάβει σε μεγάλο βαθμό το ορυχείο Μόλκορπ. Τότε η εταιρεία Molycorp, που ήλεγχε το ορυχείο αλλά και επεξεργαζόταν τις σπάνεις γαίες, άρχισε να μεταβιβάζει τεχνογνωσία σε κινεζικές εταιρείες. Παράλληλα, όμως, τη δεκαετία του 1980 όχι μόνον η Διεθνής Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, αλλά και η αμερικανική Ρυθμιστική Αρχή Πυρηνικής Ενέργειας κατέταξαν την εξόρυξη σπάνιων γαιών στην κατηγορία εξορύξεων πυρηνικών καυσίμων.

Το αποτέλεσμα ήταν να κλείσουν μέσα σε 15 χρόνια όλες οι μονάδες παραγωγής σπάνιων γαιών στις ΗΠΑ. Επιπλέον, το 1995 το αμερικανικό Κογκρέσο επέτρεψε στην Κίνα να εξαγοράσει την Magnequench, τη μοναδική αμερικανική βιομηχανία παραγωγής μαγνητών που χρησιμοποιούνταν για τις τελευταίες τότε τεχνολογίες πυραύλων. Την εξαγόρασε μάλιστα η οικογένεια του πάλαι ποτέ ηγέτη της Κίνας Ντενγκ Ξιαοπίνγκ και ύστερα από επτά χρόνια έκλεισε τη μονάδα της στις ΗΠΑ.

Ηλεκτροκίνητα Ι.Χ.

Αναλυτές της τράπεζας UBS εκτιμούν πως οι πωλήσεις ηλεκτροκίνητων αυτοκινήτων θα αυξηθούν σημαντικά τα επόμενα χρόνια και ο παγκόσμιος στόλος τους θα φθάσει στα 14,2 εκατομμύρια οχήματα το 2025 από τα 2 εκατομμύρια σήμερα. Προεξοφλούν έτσι πως θα προκληθεί «σοκ ζήτησης» για κοβάλτιο και σπάνιες γαίες, που θα οδηγήσει τις τιμές στα ύψη.

Κινεζική υπεροχή

Η Κίνα καλύπτει με τις εξαγωγές της πάνω από το 80% της παγκόσμιας ζήτησης για σπάνιες γαίες, εξάγοντας τουλάχιστον 156.000 τόνους ετησίως. Το 2010, όταν διέκοψε τις εξαγωγές στην Ιαπωνία εξαιτίας εδαφικών διενέξεων, η τιμή των σπάνιων γαιών εκτινάχθηκε από τις 50.000 δολάρια στις 250.000 δολάρια ο μετρικός τόνος μέσα σε λίγους μήνες.

Αδύναμη η Αμερική

Το 2017, ο υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ και τότε επικεφαλής της CIA Μάικ Πομπέο χαρακτήρισε «σοβαρό λόγο ανησυχίας» την εξάρτηση της αμερικανικής οικονομίας από τις εισαγωγές σπάνιων γαιών. Σύμφωνα με την αμερικανική γεωγραφική επιθεώρηση, οι ΗΠΑ καλύπτουν σαφώς πάνω από το 70% των αναγκών τους με εισαγωγές σπάνιων γαιών από την Κίνα.

Έντυπη Καθημερινή