Μπορεί να καταργηθεί η Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας;

 

Η απάντηση είναι όχι. Δεν μπορούμε να κάνουμε χωρίς αυτή. Αυτό όμως δεν είναι γιατί είναι χρήσιμη ή απαραίτητη για την ομαλή λειτουργία των ενεργειακών αγορών. Αλλά γιατί επί του παρόντος η κατάργησή της είναι  ανέφικτη για πολιτικούς λόγους. Σ’ αυτό η χώρα μας δεν αποτελεί εξαίρεση. Σε καμία χώρα του δυτικού κόσμου δεν γνωρίζουμε να έχει υπάρξει τέτοια εξέλιξη – παρ΄όλο που υπήρξε ρυθμιστής (στην Μ Βρετανία) την δεκαετία του ’80 που μόλις ανέλαβε την θέση διακήρυξε ότι στόχος του ήταν να την καταργήσει (Δεν την κατάργησε).

Αν όμως δεν μπορούμε να την καταργήσουμε μήπως θα μπορούσαμε να περιορίσουμε την δραστηριότητά της. Χωρίς πολλές τυμπανοκρουσίες ώστε να μην μας πάρουν είδηση τα κατεστημένα συμφέροντα και οι πολιτικοί; Πράγματι υπάρχει αυτή η θεωρητική δυνατότητα  – που είναι περισσότερο υλοποιήσιμη από ότι θα φανταζόταν κανείς. Αξίζει να διερευνηθεί γιατί οι ιδέες είναι καλό να διατυπώνονται και να συζητούνται πριν έρθει η ώρα τους – συνήθως μέσα από μια επόμενη κρίση ή ευκαιρία.

Επικεντρωνόμαστε στα δίκτυα (διανομής και μεταφοράς). Αυτό γιατί τα δίκτυα είναι το κομμάτι της αλυσίδας του ηλεκτρισμού (και του φυσικού αερίου ) όπου η αγορά υποτίθεται ότι δεν λειτουργεί ομαλά. Υπάρχει το πρόβλημα του “φυσικού μονοπωλίου”. Η υπόλοιπη αλυσίδα της διαδικασίας παραγωγής και προμήθειας των ενεργειακών προϊόντων δεν απαιτεί ειδική μεταχείριση – αρκεί η εποπτεία του ανταγωνισμού στις αγορές παραγωγής και προμήθειας. Αυτό μπορεί (και ίσως πρέπει) να το κάνει η επιτροπή ανταγωνισμού- τουλάχιστον μετά από μια μεταβατική περίοδο. Συνεπώς τα δίκτυα αποτελούν την μοναδική ρυθμιστική δραστηριότητα που δικαιολογεί την ύπαρξη της ΡΑΕ.

Δεν την δικαιολογεί λοιπόν επαρκώς. Από το 1968, ο Harold Demsetz (o κατά γενική ομολογία σημαντικότερος οικονομολόγος του 20ου αιώνα που δεν τιμήθηκε με το βραβείο Νόμπελ), με το άρθρο του “Why Regulate Utilities?”, υποστήριξε ότι η συνθήκη φυσικού μονοπωλίου δεν αποτελεί επαρκή δικαιολόγηση της ρυθμιστικής παρέμβασης, γιατί μια κατάλληλα σχεδιασμένη αγορά μπορούσε να δώσει την λύση. Που στην ουσία της ήταν απλούστατη. Περιοδικές δημοπρασίες του δικαιώματος διανομής του ρεύματος σε ενδιαφερόμενες ιδιωτικές εταιρείες. Είναι η λύση αυτή εντελώς θεωρητική; Καθόλου. Μοιάζει με την δημοπρασία φάσματος για τους παρόχους κινητής τηλεφωνίας. Η Επιτροπή τηλεπικοινωνιών δεν ελέγχει τις τιμές των παρόχων. Τους πουλάει το φάσμα (για 15 χρόνια) έναντι ενός σταθερού ποσού (lump sum) και αυτοί μετακυλίουν το κόστος στους πελάτες τους. Το πρόβλημα, αν υπάρχει, είναι στον ανταγωνισμό στην λιανική και όχι στο κόστος του κοινού πόρου (δηλαδή του φάσματος).

Η βασική ιδέα του Demsetz μπορεί να βελτιωθεί. Η λύση που έχει προταθεί (από τους L. Kiesling και F.Boffa που εργάσθηκαν με βάση στις πρωτοποριακές ιδέες του Vernon Smith Νόμπελ Οικονομικών το 2002) είναι η κοινή ιδιοκτησία ή συγκατοίκηση (cotenancy)  όλων των προμηθευτών του συστήματος διανομής. Σε μια Ανταγωνιστική Κοινή Σύμπραξη (Competitive Joint Venture). Όπου οι πάροχοι ηλεκτρισμού θα είναι ταυτοχρόνως χρήστες /πελάτες του δικτύου και ιδιοκτήτες του (κατά το ποσοστό τους στην λιανική αγορά).  Η ανάλυση της οργανωτικής αυτής δομής αποδεικνύεται ότι καταλήγει  (με την βασική υπόθεση της ελεύθερης εισόδου/εξόδου στην αγορά) σε αποτελεσματική αλλά και ευσταθή ισορροπία (Νash Equilibrium). Το αόρατο χέρι της αγοράς εξασφαλίζει τόσο ότι διανέμεται η κοινωνικά βέλτιστη ποσότητα προϊόντος (ρεύματος) στην σωστή τιμή όσο και ότι οι επενδύσεις στο δίκτυο είναι οικονομικά βέλτιστες. Χωρίς ο Ρυθμιστής να κάνει τίποτα άλλο από το να εξασφαλίζει την τήρηση των κανόνων ιδιοκτησίας και δικαιωμάτων χρήσης.

Πάντως τα παραπάνω δεν συζητούνται με (κύριο) σκοπό την κατάργηση της ΡΑΕ (κατά μια άποψη δεν υπάρχει και κάτι να καταργηθεί). Γράφονται γιατί ο ριζικός ανασχεδιασμός της διαχείρισης των δικτύων είναι τόσο σημαντικός  για τον κλάδο του ηλεκτρισμού όσο η διαχείριση του φάσματος για τις τηλεπικοινωνίες. Για το δεύτερο φαίνεται να υπάρχει πλήρης ομοφωνία. Το πρώτο δεν έχει αρχίσει να συζητιέται καν – ως προϋπόθεση για την  μετάβαση στην κατανεμημένη (δημοκρατική και πράσινη!!) παραγωγή ρεύματος. Θα το αφήσουμε εδώ. Ας το σηκώσουν οι ακαδημαϊκοί  μας ταγοί.

Βιβλιογραφία 

1. Why Regulate Utilities? Harold Demsetz   Journal of Law and Economics, Vol. 11, No. 1, (Apr., 1968), pp. 55-65

2. Network Regulation through Ownership Structure: An Application to the Electric Power Industry  Federico Boffα,  Lynne Kiesling

(Clarus ESCo)